Πολυτεχνείο – Το πριν και το μετά
Επιμέλεια: Μαρβάκη Ελένη
Αγαπητά μας παιδιά,
Τιμούμε και φέτος όπως και κάθε χρονιά, με την επέτειο της εξέγερσης του Πολυτεχνείου, τη μνήμη των νέων ανθρώπων που με αυτοθυσία και γενναιότητα πρόταξαν τα στήθη τους απέναντι στην πανίσχυρη δικτατορία αφήνοντάς μας μ' αυτήν τους τη στάση μια πολύτιμη κληρονομιά: ότι ο αγώνας για τη Λευτεριά, ακόμη κι αν φαίνεται άνισος και καταδικασμένος, ποτέ δεν είναι άσκοπος.
Πως φθάσαμε στην 21η Απριλίου
Το πραξικόπημα της 21ης Απριλίου 1967 είναι αποτέλεσμα της αδυναμίας του μεταπολεμικού δημοκρατικού πολιτεύματος να λειτουργήσει ομαλά και να παράγει σταθερές κυβερνήσεις. Η κυβέρνηση του Γεωργίου Παπανδρέου υπονομεύθηκε από τα Ανάκτορα και τελικά ο ίδιος αποπέμφθηκε από την πρωθυπουργία. Οι κυβερνήσεις που διαδέχθηκαν η μια την άλλη καταρράκωσαν κάθε έννοια πολιτικού βίου και πρόσφεραν το πρόσχημα για την επιβολή εξωκοινοβουλευτικής λύσης.
Τα ξημερώματα της 21ης Απριλίου του 1967 ένα μήνα πριν τη διεξαγωγή εκλογών, έγινε πραξικόπημα με επικεφαλής τον Γεώργιο Παπαδόπουλο, τον Στυλιανό Παττακό και τον Νικόλαο Μακαρέζο, κατέλυσε το Σύνταγμα και επέβαλλε στρατιωτική δικτατορία. Οι λιγοστοί επίορκοι αξιωματικοί κατάργησαν τη Βουλή, συνέλαβαν τους πολιτικούς άνδρες του τόπου και μαζί με άλλους αγωνιστές τους έκλεισαν στις φυλακές ή τους εξόρισαν σε ξερονήσια. Κάθε προσπάθεια αντίστασης καταπνιγόταν αμέσως. Κι ενώ φαινόταν ότι τίποτε δεν μπορούσε να κλονίσει τη δικτατορία, έγινε το θαύμα…
Ο ξεσηκωμός του Φεβρουαρίου
Το 1973 ήταν η χρονιά της μεγάλης δοκιμασίας της Χούντας καθώς συνέβησαν μια σειρά γεγονότων που προηγήθηκαν της εξέγερσης του Πολυτεχνείου κι ετοίμασαν το έδαφος γι αυτήν. Στις 14 Φεβρουαρίου 1973 ξεσηκώθηκαν οι φοιτητές της Αθήνας και συγκεντρώθηκαν στο Πολυτεχνείο. Ζητούσαν την κατάργηση του Ν.1347 που προέβλεπε την υποχρεωτική στράτευση των φοιτητών που ανέπτυσσαν συνδικαλιστική δράση κατά τη διάρκεια των σπουδών τους. Η αστυνομία, παραβιάζοντας το πανεπιστημιακό άσυλο, εισήλθε στο χώρο του Πολυτεχνείου, συνέλαβε 11 φοιτητές και τους παρέπεμψε σε δίκη με την κατηγορία της "περιύβρισης αρχής".
Η κατάληψη της Νομικής
Εννέα ημέρες μετά τα πρώτα γεγονότα του Πολυτεχνείου, στις 23 Φεβρουαρίου οι φοιτητές της κατέλαβαν το κτίριο της Νομικής σχολής στην Αθήνα προβάλλοντας τα συνθήματα "Δημοκρατία", "Κάτω η Χούντα" και "Ζήτω η Ελευθερία". Η αστυνομία επενέβη και πάλι με βιαιότητα για να καταστείλει την εξέγερση, αλλά η βίαιη εκδίωξη των φοιτητών από το κτίριο της Νομικής ενίσχυσε ακόμη περισσότερο την αγωνιστικότητά τους.
Η ανταρσία στο Πολεμικό Ναυτικό και η διαφυγή του καταδρομικού "Βέλος" στην Ιταλία τον Μάιο του 1973 και το μνημόσυνο του Γεωργίου Παπανδρέου στις αρχές Νοεμβρίου, που εξελίχθηκε σε παλλαϊκή αντιδικτατορική διαδήλωση, έδειξαν ότι η δυσαρέσκεια κατά του δικτατορικού καθεστώτος δεν περιοριζόταν στον φοιτητικό χώρο, αλλά είχε επεκταθεί σε ευρύτερα στρώματα του ελληνικού λαού.
Η κατάληψη του Πολυτεχνείου
Η εξέγερση που ξεκίνησε το πρωί της 14ης Νοεμβρίου του 1973 επρόκειτο να αποτελέσει την κορύφωση των αντιδικτατορικών εκδηλώσεων εκείνης της χρονιάς. Το πρωί της ημέρας πραγματοποιήθηκε συγκέντρωση φοιτητών στο προαύλιο του Πολυτεχνείου. Ζητούσαν να γίνουν εκλογές για τους φοιτητικούς συλλόγους τον Δεκέμβριο του ίδιου έτους και όχι στα τέλη του επόμενου χρόνου, όπως είχε ανακοινώσει το δικτατορικό καθεστώς. Κατέληξαν στην κήρυξη αποχής από τα μαθήματά τους.
Ακολούθησαν συνελεύσεις φοιτητών στην Ιατρική και στη Νομική σχολή. Οι φοιτητές της Νομικής, μάλιστα, εξέδωσαν ψήφισμα με το οποίο ζητούσαν την ανάκληση των αποφάσεων της Χούντας για τη διεξαγωγή των φοιτητικών εκλογών, εκδημοκρατισμό των πανεπιστημιακών ιδρυμάτων, αύξηση των δαπανών για την παιδεία στο 20% του προϋπολογισμού και ανάκληση του Ν.1347 για την -αναγκαστική- στράτευση των φοιτητών.
Όσο περνούσε η μέρα άρχισαν να μαζεύονται ολοένα και περισσότεροι φοιτητές στο Πολυτεχνείο, αλλά και άλλοι που πληροφορήθηκαν το νέο. Η αστυνομία αποδείχθηκε ανίκανη να εμποδίσει την προσέλευση του κόσμου στο Πολυτεχνείο. Το απόγευμα πάρθηκε η απόφαση για κατάληψη του Πολυτεχνείου. Οι πόρτες έκλεισαν και από τότε άρχισε η οργάνωση της εξέγερσης.
Η οργάνωση της εξέγερσης
Εκλέχθηκε Συντονιστική Επιτροπή, δημιουργήθηκαν επιτροπές σε όλες τις σχολές για να οργανώσουν την κατάληψη και την επικοινωνία με την ελληνική κοινωνία. Άρχισε να λειτουργεί ραδιοφωνικός σταθμός αρχικά στο κτίριο του Χημικού και αργότερα στο κτίριο των Μηχανολόγων. Πολύγραφοι εγκαταστάθηκαν στο Πολυτεχνείο που δούλευαν μέρα-νύχτα για να πληροφορούν τους φοιτητές και τον υπόλοιπο κόσμο για τις αποφάσεις της Συντονιστικής Επιτροπής και των φοιτητικών συνελεύσεων. Συγκροτήθηκαν συνεργεία φοιτητών που έγραφαν συνθήματα σε πλακάτ, σε τοίχους, στα τρόλεϊ, στα λεωφορεία και στα ταξί για να τα γνωρίσουν όλοι οι Αθηναίοι. Στο Πολυτεχνείο οργανώθηκε εστιατόριο και νοσοκομείο. Ομάδες φοιτητών ανέλαβαν την περιφρούρηση του χώρου, ξεχωρίζοντας τους ενθουσιώδεις και δημοκράτες Αθηναίους από τους προβοκάτορες.
Γιατί πράγματι πλήθος λαού έτρεξε στο Πολυτεχνείο για να ενωθεί με τους φοιτητές, να προσφέρει, να τραγουδήσει, να υψώσει τη γροθιά του ενάντια στη Χούντα, και να φωνάξει "Κάτω η Χούντα", "Δημοκρατία", "Ψωμί-παιδεία-ελευθερία".
Η αντίδραση
Η πρώτη αντίδραση του δικτατορικού καθεστώτος ήταν να στείλει μυστικούς πράκτορες να ανακατευθούν στο πλήθος που συνέρρεε στο Πολυτεχνείο και να ακροβολήσει σκοπευτές στα γύρω κτίρια. Στις 16 Νοεμβρίου μεγάλες αστυνομικές δυνάμεις επιτέθηκαν εναντίον του πλήθος που ήταν συγκεντρωμένο έξω από το Πολυτεχνείο με γκλομπς, δακρυγόνα και σφαίρες ντουμ-ντουμ.
Οι περισσότεροι διαλύθηκαν. Όσοι έμειναν έστησαν οδοφράγματα ανατρέποντας τρόλεϊ και συγκεντρώνοντας υλικά από νεοανεγειρόμενες οικοδομές και άναψαν φωτιές για να εξουδετερώσουν τα δακρυγόνα. Αργότερα η αστυνομία έκανε χρήση όπλων, χωρίς όμως να πετύχει τον στόχο της την καταστολή της εξέγερσης.
Η πολιορκία και η επέμβαση
Ο δικτάτορας Παπαδόπουλος όταν διαπίστωσε ότι η αστυνομία αδυνατούσε να εισέλθει στο Πολυτεχνείο αποφάσισε να χρησιμοποιήσει το στρατό. Κοντά στο σταθμό Λαρίσης συγκεντρώθηκαν τρεις μοίρες ΛΟΚ και μία μοίρα αλεξιπτωτιστών από τη Θεσσαλονίκη. Τρία άρματα μάχης κατέβηκαν από το Γουδί προς το Πολυτεχνείο. Τα δύο στάθμευσαν στις οδούς Τοσίτσα και Στουρνάρη αποκλείοντας τις πλαϊνές πύλες του Ιδρύματος και το άλλο έλαβε θέση απέναντι από την κεντρική πύλη. Η Συντονιστική Επιτροπή των φοιτητών ζήτησε διαπραγματεύσεις, αλλά το αίτημά τους απορρίφθηκε.
Στις 3 τα ξημερώματα της 17ης Νοεμβρίου το άρμα που βρισκόταν απέναντι από την κεντρική πύλη έλαβε εντολή να εισβάλλει. Έπεσε πάνω στην πύλη, την έριξε, παρασέρνοντας μαζί της και τις νέες και νέους που γαντζωμένοι πάνω της άπλωναν τα χέρια καλώντας τους στρατιώτες να ενωθούν μαζί τους. Οι μοίρες των ΛΟΚ μαζί με ομάδες μυστικών και μη αστυνομικών εισέβαλαν στο Πολυτεχνείο και κυνήγησαν τους φοιτητές. Από κει και πέρα ακολουθούν σκηνές φρίκης και πανικού.
Οι φοιτητές προσπάθησαν, πηδώντας από τα κάγκελα, να διαφύγουν στις γύρω από το Πολυτεχνείο οδούς. Τους κυνηγούσαν αστυνομικοί, πεζοναύτες, ΕΣΑτζήδες. Αρκετοί σώθηκαν βρίσκοντας άσυλο στις γύρω πολυκατοικίες.
<<Συλλογίζομαι πως αν όλες οι πολυκατοικίες στην οδό Στουρνάρα και στην οδό Πολυτεχνείου άνοιγαν διάπλατα τις πόρτες και τα παράθυρα, αν φώναζαν όλα τα δωμάτια και τα μπαλκόνια, ετούτα τα μεσάνυχτα δεν θα μπορούσαν να μας μακελέψουν. Κι ήξερα πως ότι γίνει απόψε εδώ, θα γίνει με την ανοχή των πολυκατοικιών…, με την ανοχή της σιωπηλής πλειοψηφίας…Αναρωτιόμουν τι να κάνουν στα σπιτάκια τους. Θα κοιμούνταν άραγε?>>
(Αρχαία Σκουριά, Μάρω Δούκα.)
Πολλοί συνελήφθησαν κα μεταφέρθηκαν στη Γενική Ασφάλεια και στην ΕΣΑ. Κάποιοι κατάφεραν να φτάσουν στο Ρυθμιστικό Κέντρο Αθηνών το νυν Νοσοκομείο Γεννηματά, ‘οπου κι εκεί ακόμη εξελίχθηκαν σκηνές απίστευτης βίας εις βάρος των τραυματιών αλλά και των συγγενών τους που πανικόβλητοι έσπευσαν να βρουν τα παιδιά τους.
Σύμφωνα με την επίσημη ανακοίνωση της Αστυνομίας στις 17 Νοεμβρίου συνελήφθησαν 840 άτομα. Όμως μετά τη Μεταπολίτευση, αξιωματικοί της Αστυνομίας, ανακρινόμενοι, ανέφεραν ότι οι συλληφθέντες ξεπέρασαν τα 2400 άτομα.
Οι νεκροί επισήμως ανήλθαν σε 34 άτομα. Στην ανάκριση που διενεργήθηκε το φθινόπωρο του 1975 εναντίον των πρωταιτίων της καταστολής εντοπίστηκαν 21 περιπτώσεις θανάσιμου τραυματισμού. Όμως τα θύματα πρέπει να ήταν πολύ περισσότερα, διότι πολλοί βαριά τραυματισμένοι, προκειμένου να διαφύγουν τη σύλληψη, αρνήθηκαν να διακομιστούν σε νοσοκομείο.
Μετά το Πολυτεχνείο
Οι ταραχές συνεχίστηκαν και τις επόμενες μέρες, μέχρι την Κυριακή. Η στρατιωτική κυβέρνηση κατόρθωσε να καταπνίξει στο αίμα την εξέγερση στο Πολυτεχνείο. Όμως ήταν γι αυτήν η αρχή του τέλους. Σε λίγο καιρό έπεσε παρασύροντας μαζί της και τους δικτάτορες.
Οι νέοι που πότισαν με το αίμα τους το σπόρο της λευτεριάς στο Πολυτεχνείο, μας δίδαξαν γι άλλη μια φορά ότι <Θέλει αρετήν και τόλμην η Ελευθερία>!
Και οι μνήμες μας ας μη δειλιάζουν…
<<Κάθε λοιπόν όπου θα έρχεται η άγια τούτη μέρα,
Θύμηση ιερή πως δεν περνά του φασισμού η φοβέρα,
Τύραννος στην πατρίδα μας δεν θα ξαναφανεί!
Θα ναι γαλάζιοι ξάστεροι οι ελληνικοί ουρανοί>>.
Χρήσιμο υλικό
Πολυτεχνείο 1973: Μικρό εικονογραφημένο χρονικό