Οι τρεις Ιεράρχες, Βασίλειος ο Μέγας, Γρηγόριος ο Θεολόγος και Ιωάννης ο Χρυσόστομος
Διαμαντίδου Βικτωρία
Γιορτάζουμε και τιμούμε σήμερα, ως χριστιανοί και Έλληνες τη μνήμη των Τριών Ιεραρχών. Τρεις αθάνατες μορφές που το άστρο τους συνεχίζει να λάμπει μέχρι σήμερα: ο Βασίλειος ο Μέγας, ο Γρηγόριος ο Θεολόγος και ο Ιωάννης ο Χρυσόστομος.
Όμως, η σημερινή γιορτή δεν είναι μόνο θρησκευτική. Είναι παράλληλα και γιορτή των γραμμάτων, της ορθόδοξης ελληνικής παιδείας. Οι τρεις αυτοί γίγαντες της χριστιανικής πίστεως αγωνίστηκαν και θυσιάστηκαν για τη διάδοση της ορθοδοξίας. Υπήρξαν και αυτοί παιδιά. Παιδιά με ήθος και ευγένεια που άκουγαν πάντα τις συμβουλές των γονιών τους. Παιδιά που ήθελαν να μεγαλώσουν, να βγουν στον κόσμο και να αγωνιστούν για το δίκαιο.
Τα πρώτα τους βήματα μακριά από το σπίτι και την οικογένειά τους τούς βρίσκουν να παρακολουθούν μαθήματα στις διάφορες σχολές που φοίτησαν. Τόσο πολύ διακρίθηκαν, που τους ζητήθηκε να διδάξουν ως καθηγητές σ’ αυτές τις σχολές. Και αποδείχτηκαν άριστοι διδάσκαλοι της χριστιανικής πίστεως. Ο 4ος αιώνας μ.Χ. μέσα στον οποίο έζησαν και έδρασαν, θεωρείται ο «χρυσός αιώνας των χριστιανικών γραμμάτων». Η ζωή των Τριών Ιεραρχών στάθηκε ένας αδιάκοπος αγώνας για το καλό. Ήταν αυτοί που βοηθούσαν τους φτωχούς, που έντυναν τους γυμνούς, που γιάτρευαν τους αρρώστους, που παρηγορούσαν και στήριζαν όποιον το είχε ανάγκη. Αξίζει λοιπόν να αφιερώσουμε λίγο χρόνο για να εξετάσουμε το πνευματικό έργο του καθενός.
Ο Μέγας Βασίλειος γεννημένος στην Καισάρεια της Καππαδοκίας, σπούδασε στην Αθήνα σχεδόν όλες τι επιστήμες: Ιατρική, Φιλοσοφία, Ιστορία Φιλολογία, Αστρονομία, Άλγεβρα, Γεωμετρία και Ρητορική. Άφησε πίσω του ένα τεράστιο συγγραφικό έργο που σήμερα έχει μεταφραστεί στις περισσότερες ευρωπαϊκές γλώσσες και είναι περιζήτητο. Το σπουδαιότερο μέρος του έργου του είναι οι περίπου 366 επιστολές που έγραψε. Σ΄ αυτές διακρίνει κανείς το ήθος, την ειλικρίνεια και την αγάπη του για τον άνθρωπο.
Παράλληλα, προκαλούν μεγάλη εντύπωση οι εύστοχες παιδαγωγικές αντιλήψεις του, πολλές από τις οποίες ισχύουν μέχρι σήμερα. Ο Μ. Βασίλειος έδινε μεγαλύτερη αξία στο πνεύμα του ανθρώπου, παρά στο σώμα. Πίστευε πως η ψυχή είναι το σημαντικότερο στοιχείο στον άνθρωπο. Γι’ αυτό θεωρούσε καθήκον όλων μας να ενδιαφερόμαστε για τη σωτηρία της ψυχής μας, αλλά και την ανάπτυξη του νου. ‘Όπως χαρακτηριστικά ο ίδιος έλεγε «Το κακό είναι αρρώστια της ψυχής, ενώ αντίθετα η αρετή είναι υγεία». Εσάς τα παιδιά σάς συμβουλεύει να κρατάτε απαλλαγμένη την καρδιά σας από το φόβο και να διατηρήσετε καθαρή την ψυχή σας. Έτσι μόνο θα μπορέσετε να διακρίνετε και να δεχτείτε την αλήθεια του Θεού. Συμβουλεύει επίσης τους γονείς να προσέχουν τις συναναστροφές των παιδιών τους, διότι το κακό περιβάλλον μολύνει την ψυχή του παιδιού.
Για όλα αυτά ο Μ. Βασίλειος ονομάστηκε «παιδαγωγός της νεότητας» και κατέχει εξαιρετική θέση στη θρησκεία που κέρδισε επάξια, διότι εκτός των άλλων υπήρξε και μέγας φιλάνθρωπος. Είχε χτίσει μια μικρή πόλη τη «Βασιλειάδα» όπου είχε νοσοκομείο, λεπροκομείο, γηροκομείο, ορφανοτροφείο, μέχρι και σχολείο. Εκεί φρόντιζε όλους όσοι είχαν ανάγκη και δεν άφησε κανέναν αβοήθητο, ούτε ακόμη τους ειδωλολάτρες! Σε όλη του τη ζωή αγωνίστηκε για τη διάδοση της Ορθοδοξίας και τελικά πέθανε πάμπτωχος. Η αγάπη του κόσμου και η πίστη του στο Χριστό ήταν ο αληθινός θησαυρός του.
Δίπλα στο Βασίλειο ανδρώθηκε ο αδελφικός του φίλος, Γρηγόριος ο Θεολόγος. Ο Γρηγόριος ονομάστηκε «Θεολόγος» διότι κατείχε μεγάλη θεολογική μόρφωση. Χειριζόταν άριστα τον προφορικό λόγο και μάλιστα έγραψε 408 ποιήματα που απλώνονταν σε 17.500 στίχους. Γι’ αυτό δίκαια χαρακτηρίζεται «ποιητής του Χριστιανισμού». Στο πνευματικό του έργο διακρίνει κανείς την ανθρωπιά και την ειλικρίνειά του, καθώς και την αξία που δίνει στην αγάπη. Ο ίδιος έλεγε χαρακτηριστικά «Η αγάπη είναι η υψηλότερη από όλες τις αρετές. Αν οι άνθρωποι αγαπούσαν και αγαπιόντουσαν, δε θα υπήρχαν κακίες στον κόσμο».
Παράλληλα, ο Γρηγόριος υπήρξε μεγάλος Διδάσκαλος. Θεωρούσε μάλιστα την παιδεία ως το πρώτο αγαθό του ανθρώπου. «Σκοπός του σχολείου», λέει, «είναι η διάπλαση της χριστιανικής προσωπικότητας στο παιδί. Στόχος είναι να εκτιμήσουν τα παιδιά τον πλούτο των αρετών, και όχι των πλούτο των χρημάτων». Επίσης, ο Γρηγόριος συμβουλεύει εσάς τα παιδιά να επιλέγετε να διαβάζετε τα βιβλία εκείνα που υμνούν την αρετή, και να αποφεύγετε βλαβερά για τη ηλικία σας αναγνώσματα.
Ο Γρηγόριος αφιέρωσε όλη του τη ζωή στο Χριστιανισμό και δίκαια ονομάστηκε «Διδάσκαλος της χριστιανικής νεολαίας».
Τέλος, ο τρίτος από τους Ιεράρχες ήταν ο Ιωάννης, που ήταν ορφανός από πατέρα. Υπήρξε ο μεγαλύτερος συγγραφέας της Ορθόδοξης εκκλησίας, αλλά και έξοχος ρήτορας. Όταν μιλούσε συνάρπαζε τα πλήθη που τον άκουγαν, και για αυτό τον χαρακτήρισαν «Χρυσόστομο». Χρυσά, λοιπόν, ήταν τα λόγια του, αλλά χρυσή ήταν και η καρδιά του. Έγινε Πατριάρχης και αγωνίστηκε με πάθος για το δίκαιο και την αλήθεια. Σύμφωνα με τον Ιωάννη τον Χρυσόστομο, η αγάπη για τα χρήματα είναι φοβερή αμαρτία. «Δεν μπορείς», έλεγε, «να λατρεύεις και το Χριστό και τα χρήματα. Δεν μπορείς να αγαπάς το Θεό, εάν αδιαφορείς για τον πλησίον σου. Και όταν νηστεύουμε, πρέπει να απέχουμε και από την αμαρτία, διότι τι κερδίζουμε εάν δεν τρώμε κρέας και ψάρι, αλλά ταυτόχρονα βλάπτουμε τον πλησίον μας;».
Όλη η ζωή του μεγάλου Ιεράρχη Ιωάννη ήταν ένας αγώνας στην υπηρεσία του χριστιανισμού. Δεν δίστασε να κατακρίνει τους αμαρτωλούς, όπως ήταν η αυτοκράτειρα Ευδοξία, η οποία τελικά τον έδιωξε μακριά από την πατρίδα του. Εκεί στη ξενιτιά ο Ιωάννης πέθανε, αλλά άφησε πίσω του ένα τεράστιο συγγραφικό έργο. Σε αυτό το έργο του ξεχωρίζουν οι παιδαγωγικές του αντιλήψεις. Ο Ιωάννης λέει πως στην ψυχή του παιδιού κατοικούν καλές και κακές επιθυμίες. Καθήκον των παιδιών και των γονιών ακόμη περισσότερο είναι να διώξουμε τις κακές αυτές επιθυμίες και να επικρατήσει η αρετή και η ευλάβεια.
Συνοψίζοντας, η προσφορά των Τριών Ιεραρχών στα ελληνικά γράμματα και στη χριστιανική θρησκεία ήταν τεράστια. Πρέπει να θυμόμαστε ότι υπήρξαν άριστοι γνώστες της αρχαίας ελληνικής παιδείας και ήταν αυτοί που συνδύασαν τα διδάγματα των αρχαίων Ελλήνων φιλοσόφων με τις αρχές τα Ορθοδοξίας. Η απέραντη σοφία τους εξακολουθεί να μας φωτίζει μέχρι σήμερα. Ήταν και οι τρεις τους οι μεγάλοι πατέρες της Εκκλησίας μας. Σοφοί παιδαγωγοί της νεότητας, αγωνιστές του καλού, μεγάλοι διδάσκαλοι, αλλά και εκκλησιαστικοί συγγραφείς, προστάτες των γραμμάτων και των μαθητών. Αυτοί ήταν οι Τρεις Ιεράρχες των οποίων τη μνήμη τιμούμε και γιορτάζουμε σήμερα. Ας προσπαθήσουμε λοιπόν να τους μοιάσουμε όσο μπορούμε. Ας ανοίξουμε την καρδιά μας για να δεχτούμε τα όσα μας δίδαξαν. Ας τιμήσουμε με ύμνους μελωδικούς και ευχαριστήριους την αξιοσέβαστη μνήμη τους, και ας θαυμάσουμε όλοι μαζί ό, τι ωραίο, μεγάλο και αληθινό μας άφησαν.
Χρήσιμοι σύνδεσμοι
Το απολυτίκιο των Τριων Ιεραρχών
Υλικό για τον εκπαιδευτικό